Liolà – Secunn’attu (In siciliano)

Premessa
Avvertenza, Personaggi, Prim’attu
Secunn’attu
Terz’attu

In Italiano – Liolà

Liolà - Secunn'attu
Massimo Ranieri, Liolà – 1996. Fotogramma RAI.

Liolà – Secunn’attu

Un pezzu d’ ‘u casali. A manu manca, fin ‘a cchiù d’ ‘a mita d’ ‘a scenà, la rubbicedda d’ ‘a gnà Gesa. Si nni vidi l’affacciata e ‘u latu mancu. Nni l’affacciata, la purticedda ca duna nni l’ortu, arriparatu (d’ ô spicu d’ ‘a casa fin’a lu prosceniu) d’una sipala di ruvettu, cu ‘na chiujenna puru di ruvettu nn’ ‘u mezzu. Nnô latu mancu d’ ‘a casa si vidi n’autra porta, ch’è chidda di fora. A manu dritta d’ ‘a scena, ‘a casa di Liolà, cu porta e du’ finestri. Tra la sipala di l’ortu d’ ‘a gnà Gesa e ‘a casa di Liolà è ‘na trazzera.

Quannu si jsa ‘u sipariu, la gnà Gesa è assittata nni ll’ortu, ca munna patati, c’un culapasta di stagnu supra li gammi. Li tri picciliddi di Liolà, Paliddu, Caliddu e Tiniddu, cci stannu atturnu.

GNÀ GESA: È veru ca tu sì giudiziusu, Paliddu?

PALIDDU: Sissi.

CALIDDU: E i’ midè!

GNÀ GESA: E tu, Tiniddu, ‘un cci sì giudiziusu?

TINIDDU: Sissi, giudiziusu.

GNÀ GESA: Ma cu’ è ‘u cchiù giudiziusu di tutti tri?

PALIDDU, CALIDDU, TINIDDU: Iu! iu! iu! no, iu! no no, iu! iu! iu!

GNÀ GESA: Bonu! bonu! Tutti tri ‘un putiti èssiri! Paliddu è, ca è ‘u cchiù granni; po’ cci addiventa Caliddu, e po’ all’urtimu Tiniddu. – Ora senti, tu ca sì ‘u cchiù grannuzzu, Paliddu: mi sa’ jri a cogliri ddà… – ‘u vidi ddà? –

cci ‘nsigna a la sô manca, ‘nfunnu, un puntu di l’urticeddu

         tri tistuzzi di cipudda?

PALIDDU: Sissi! sissi!

fa pi curriri

GNÀ GESA: Aspetta!

CALIDDU: E iu, zâ Gesa? I’ midè cci ‘a sacciu!

TINIDDU: E i’ midè!

GNÀ GESA: Stati boni: una l’unu! vi nni fazzu cogliri una l’unu! Paliddu vi cci porta… Ddà, Paliddu, ‘u vidi?

PALIDDU, CALIDDU, TINIDDU: Sissi, sissi, sissi!

cùrrinu e scumpàrinu ‘nfunnu, a manca

GNÀ GESA: Chianu! ‘Un v’affuddati! Tri suli! Bonu, accussì, bonu! Chianu… chianu…

I tri picciriddi tornanu cu ‘a cipudduzza ‘nmanu.

 GNÀ GESA: Ah! Gna veru giudiziusi siti, e massareddi!

A stu puntu di dintra a casa di Liolà si senti ‘a vuci d’ ‘a za Ninfa ca chiama ô solitu so’.

VUCI D’ ‘A ZÂ NINFA: Paliddu! Caliddu! Tiniddu!

GNÀ GESA: Ccà cu mmia su’, zâ Ninfa!

ZÂ NINFA: (affacciannusi a la porta): Sempri jttati ddocu! Viniti dintra! subitu dintra! malacunnutta!

GNÀ GESA: ‘I lassassi stari, zâ Ninfa: ‘un mi dunanu fastidiu! Mi fannu anzi li sirvizzeddi…

ZÂ NINFA: Nnô casu, nni li mannati, gnà Gesa, ‘un faciti cirimonii.

GNÀ GESA: ‘Un dubitassi, stannu cueti cu mmia.

ZÂ NINFA: Cueti e ‘un cci vol’àutru! (si nni trasi)

GNÀ GESA: Vasannò, a nn’autra tanticchia ca scura e veni ‘u papà – chi fa, chi fa, ‘u papà?

PALIDDU: (seriu seriu): Nni ‘nsigna a cantari!

GNÀ GESA: E ‘un vi sona nnô culiddu?

Di ‘nfunnu a la trazzera scinni Ciuzza; si ferma e dici di supra la sipala.

CIUZZA: Gnà Gesa, dici me’ ma’, si cci fa ‘u piaciri, cci ‘mpresta ‘na tistuzza: d’agliu?

GNÀ GESA: E trasi, figlia: ddà (cci ‘nsigna ‘a porta d’ ‘a rubbicedda) t’ ‘u po’ pigliari.

CIUZZA (spinci la chiujenna d’ ‘a sipala e trasi): Tanti grazii…

po’, come si vidissi ora sulu ‘i tri figli di Liolà

        Ah, l’avi sempri ccà… Paliddu,

si cala e lu vasa

        Caliddu… (c. s.) Tiniddu… (c. s.) ‘Un hannu mamma, e tutti cci fannu di mamma, nicareddi…

GNÀ GESA: E macari tu cci vulissi fari di mamma, dici ‘a virità!

CIUZZA: Iu? chi cc’entra! – dicu pi carità, gnà Gesa!

GNÀ GESA: Gna comu, pi carità, certu! chi pi amuri?

CIUZZA: Ma mi dicissi ‘na cosa…

A stu puntu, eccu di ‘ncapu ‘a trazzera Luzza e Nedda ca s’affaccianu puru iddi a la sipala.

LUZZA: Zâ Gesa, nni voli? Uh, cc’è Ciuzza midè!

GNÀ GESA: Eccu ccà a l’àutri du’!

NEDDA: ‘A vinemu ajutari, zâ Gesa! Chi sta munnannu ‘i patati?

GNÀ GESA: Marasantissima, chi siti massari! E ‘un ‘u dicu iu? Ah chi cc’è ‘u viscu ccà nni st’urticeddu? – Trasiti, trasiti, picciotti… Ma viditi c’ancora nun cc’è.

NEDDA: E cu’, zâ Gesa?

GNÀ GESA: Te’, muzzica ‘u jteddu!

LUZZA (assittannusi supra li carcagna davanti â gnà Gesa): Dassi ccà, dassi ccà – haju ‘u cutidduzzu – cci ajutu a munnari…

GNÀ GESA: Paliddu, va’ piglia ‘na seggia…

NEDDA: Cci vaju iu, cci vaju iu! (va e torna cu tri seggi)

GNÀ GESA: Accussì v’assittati tutti beddi ccà – e sulu p’ ajutari a mmia, ah? – Ma ‘mpozza ca tô matri, Ciuzza, sta aspittannu stu spicchiuzzu d’agliu?

CIUZZA: Nonsi, pi stasira cci servi.

GNÀ GESA: E chi nu’ sta scurannu? Faciti cuntu ca a nn’autra tanticchia è ccà.

CIUZZA: Ma cu’, zâ Gesa?

GNÀ GESA: ‘U gattu! – Te’, mùzzica ‘u jteddu puru tu!

LUZZA: ‘A zâ Gesa senti diri pi Liolà!

GNÀ GESA: Uh, biniditta tutta! Gna ‘u sa ca sì veru sperta, figlia?

CIUZZA: Cci vulìa spiari, gnà Gesa, s’è veru ca Tuzza d’ ‘a zâ Cruci cci detti ‘a coffa.

GNÀ GESA (fincennu d’ ‘un capiri idda, ora): E a cu’? a cu’?

LUZZA: Ah, ora muzzicassi ‘u jteddu vossia!

NEDDA: Già! ‘U dicinu tutti… Ma no idda, sô matri…

LUZZA: Chi è veru? Vossia ‘u sapi?

CIUZZA: Ma no, dicinu idda; ca ‘un ‘u vosi idda, Tuzza…

NEDDA: Chi idda e idda, si… – va’, nu’ mmi faciti parlari!

LUZZA: Ma iddu, Liolà, chi nni dici, zâ Gesa? chi nni dici?

GNÀ GESA: E chi nni sacciu iu? Jticcillu a spiari!

CIUZZA: Pi mmia, cci haju gustu! bonu fu ca cci dèttiru sta lizzioni!

LUZZA: Cci haju gustu puru iu!

NEDDA: E puru iu, puru iu!

CIUZZA: Ca cci paria ca tutti ‘i fimmini, appena iddu facìa cu ‘a manu accussì, s’avìanu a jittari dê finestri!

GNÀ GESA: Vàutri no, pi grazia di Diu, nuddu di li tri!

LUZZA: E cu’ lu calcula!

CIUZZA: Cu’ lu cerca!

NEDDA: Cu’ lu voli!

GNÀ GESA: Gna ‘un si sta vidennu?

LUZZA: Pirchì semu ccà, dici vossia?

NEDDA: Pirchì vulìssimu sèntiri, zâ Gesa, comu lu fa cantari lu dispettu!

CIUZZA: Si l’avi a manciari vivu piccamora!

LUZZA, NEDDA: Chi fa, canta, zâ Gesa? canta? canta?

GNÀ GESA: (attuppànnusi l’oricchi): Oh! oh! picciotti, mi stati stunannu! chi vuliti di mia? Ora chiamu a zâ Ninfa e cci ‘u dumannati a idda, si canta!

La zâ Ninfa, comu chiamata, s’affaccia a la porta.

ZÂ NINFA: Chi é, chi è, gnà Gesa? chi hannu sti picciotti?

LUZZA, CIUZZA, nedda: Nenti, nenti, zâ Ninfa! – Vossabenedica, zâ Ninfa! – Uh, idda ccà era!

GNÀ GESA: Sunnu comu tanti lapi, zâ Ninfa! Assugliaru a mmia, ca vonnu sapiri…

CIUZZA, LUZZA, nedda: ‘Un è veru! nonsi! – Nenti, ‘un è veru! – Chi cci dici?

GNÀ GESA: E chi cc’è? Vonnu sapiri si Liolà canta pi dispettu, ca dici ca Tuzza d’ ‘a zâ Cruci Azzara nun lu vosi pi maritu.

ZÂ NINFA: Cu’, me’ figliu? Unni? Quannu?

CIUZZA: Ah, nonsi, pi essiri veru, è veru: ‘un l’avi a nigari vossia!

LUZZA: Minnali s’è veru!

ZA NINFA: E s’è veru, figlia – ca iu nun lu sacciu – Tuzza fici bonu, e cchiù bonu fici ‘a za Cruci sô matri, c’ ‘un cci ‘u vosi dari. Matri iu – no, me’ figlia – ma mancu ‘na tinta canazza spirduta cci vurrìa dari a unu come a me’ figliu Liolà! Vih vih vih vih, ch’è omu di maritarisi me’ figliu? Tutti li cchiù niuri piccatàzzi l’avi iddu! Guardativinni, picciotti! Comu di lu diavulu vi nn’aviti a guardari! E po’ cu tri picciliddi ccà… Va’ va’, a casa, viniti a casa, nicareddi…

A stu puntu, di ‘nfunnu a la trazzera si sèntinu li vuci d’ ‘a gnà Càrmina ‘a muscardina ca veni cu li mani all’aria, tutta cannariata.

GNÀ CÀRMINA: Gèsu! Gèsu! Gèsu! Chi cosi, Signuri, chi cosi chi s’hannu a vìdiri! Nun cci si cridi! Nun c’è cchiù unn’arrivari!

CIUZZA: Uh, ‘a gnà Càrmina! E chi avi ca va gridannu accussì?

LUZZA: Chi fu, gnà Càrmina? chi fu?

ZÂ NINFA: Chi jti gridannu? c’aviti?

NEDDA: Successi cosa?

GNÀ CÀRMINA: (trasennu nni l’ortu): Chi focu ranni! chi focu ranni, gnà Gesa, a la casa di sô niputi!

GNÀ GESA: (satannu addritta): Me’ niputi? chi è? chi cci successi? parlati!

GNÀ CÀRMINA: Sta facennu comu ‘na Maria! Si pila tutta!

GNÀ GESA: Me’ niputi? Ma pirchì? Chi fu? Matri di Diu, lassàtimi curriri! lassàtimi curriri!

Si nni curri pi la trazzera, vutannu a manu manca.

GNÀ CÀRMINA: (cci grida appressu): Sissi! currissi! Cci sta pigliannu un motu, puvuredda!

ZÂ NINFA, CIUZZA, luzza, NEDDA: Ma chi fu? chi fu? parlati! chi fu?

GNÀ CÀRMINA: Sô maritu, ‘u zû Simuni, si misi cu sô niputi!

CIUZZA, LUZZA: Cu Tuzza? cu Tuzza?

ZÂ NINFA: Gesù, chi purcarii!

GNÀ CÀRMINA: E dici ca…

talìa d’una certa manera ‘a zâ Ninfa e cu ‘a manu cci fa signu: gravita

ZÂ NINFA: Gisuzzu! Signuri, scanzàtinni!

CIUZZA, LUZZA, nedda: Chi dici? chi dici? chi ven’a ddiri?

GNÀ CÀRMINA: Chi veni a ddiri! Sti cosi vàutri nun li putiti sapiri!

ZA NINFA: Ma è certu? è certu?

GNÀ CÀRMINA: Certu? Iddu, iddu stissu, ‘u zû Simuni, si nni jì a vantari cu sô muglieri!

ZÂ NINFA: Maria! Gna veru allura ‘un cc’è cchiù unn’arrivari!

GNÀ CÀRMINA: Si jì a vantari… – mi sapi sèntiri? – ca era veru ca nun mancava pi iddu! e chi si s’avissi pigliatu a sô niputi, a st’ura – no, unu – ma tri figli avissi pututu aviri!

CIUZZA: Ma scusassi, ‘un si parlava cu sô figliu Liolà Tuzza fin’ajeri?

ZÂ NINFA: Ti dissi ca di chistu iu nu’ nni sacciu nenti!

GNÀ CÀRMINA: Oh, zâ Ninfa, chi? ‘un facemu ora! chi fa, ‘a parti, vossia? Chi voli cridiri ca ‘u zû Simuni supra ‘u seriu…? Và, si nni jssi! Matri e figlia, d’accordu, misiru ‘u vecchiu nnô saccu!

ZÂ NINFA: Ma’, ma’, ma’, ma’!

GNÀ CÀRMINA: ‘Un cci cridi?

ZÂ NINFA: Pi me’ figliu ‘un criu! Pirchì vuliti mettiri ‘nmezzu a me’ figliu ora? Oh santa fidi!

GNÀ CÀRMINA: Zâ Ninfa, li manu, tutti du’, mi facissi tagliari!

CIUZZA, LUZZA, nedda: Sissi, sissi, veru è! avi raggiuni! sissi!

GNÀ CÀRMINA: Sò figliu, sissi, cu idda, cu Tuzza! Tant’è veru ca cci la jì a dumannari a sô matri!

CIUZZA: (a la zâ Ninfa): ‘U sta vidennu ca è veru?

LUZZA: Gna s’ ‘u sannu tutti!

ZÂ NINFA: E iu no!

GNÀ CÀRMINA: (Si la tira arrassu; li picciotti chianu chianu cci vennu darrè, e idda ogni tantu si vota a taliarli cu tantu d’occhi): Ma sintissi a mmia! Fatta ‘a frittata, di sô figliu nun n’àppiru cchiù chi nni fari; e allura idda, pezza di svrigugnata… mi capisci? cu sô ziu… pi ffàricci cridiri ca ‘u figliu era sò!

ZÂ NINFA: Chi jiti dicennu, santa cristiana, chi jiti dicennu? Iddi, iddi, gnursì, ch’eranu comu lu catu e la senia, cuscinu e cuscina: jttatu notti e jornu ddà, purcarìa, ch’era la sparlacìa di tutti! Ma pirchì cci avi a tràsiri me’ figliu nni stu discursu?

LUZZA: Oh, eccu ccà donna Mita! eccu ccà donna Mita cu ‘a gnà Gesa!

Donna Mita, tutta scapiddata, chiancennu, scinni pi la trazzera ‘nsèmmula c’ ‘a gnà Gesa, ca s’allattaria tutta comu si cci stassi scattannu l’arma, gridannu, currennu di ‘ncapu ‘a trazzera a la sipala, e di ccà ddà, cu li manu a sciancu, mentri nni ll’ortu li fimmini cunòrtanu a donna Mita.

GNÀ GESA: Figlia mia! figlia di lu me’ cori!… Diu cci avi a pinsari!… Li manu… li manu di supra cci misi… Vicchiazzu assassinu! vicchiazzu sciliratu! Di cchiù, di cchiù, li manu di supra! L’affirrà pi li capiddi e si la strascinà casa casa! Birbanti galiotu! Quantu mi nni vaju!… La lassu ccà… la cunsignu a vàutri ccà: iu mi pigliu la mantillina e mi nn’acchianu ô paisi! E’ jiri a ricùrriri a la giustizzia! ‘Ngalera! ‘ngalera avi a jiri!

GNÀ CÀRMINA: Bonu! bonu faciti! Nnô diligatu!

ZÂ NINFA: Chi diligatu! Sintiti a mmia, nnô n’abbucatu aviti a jiri cchiuttostu!

GNÀ GESA: Nnâ tutti dui, nnâ tutti dui vaju! ‘Ngalera avi a jiri stu vecchiu scumunicatu, c’appi lu curaggiu di diri ca lu figliu è sô, com’è veru ca lu sangu di Gesù Cristu è nnô càlaciu di la santa missa!

ZÂ NINFA: (attuppannusi l’oricchi): Maria, chi cosi!

GNÀ GESA: E ‘ngalera puri sti du’ ‘nfamazzi, matri e figlia! Cajordi! Cajordi! Lassatiminni jiri… Cci arrivo di notti ô paisi… ‘un fa nnenti… v’ê scuro nni me’ soru Tina… Tu ccà, Mitidda, sì a la tô casa… ‘nmezzu sti vicineddi… Ti chiuj… ti chiuj bbona, di ccà e di fora… e ‘un cci vol’autru… mi nni vaju… mi nni vaju…

ZÂ NINFA: Nni l’abbucatu, sintiti a mmia!

GNÀ GESA: ‘Ngalera! Assassini! Cajordi! ‘Ngalera!

gridannu accussì, scumpari di ‘nfunnu â trazzera

GNÀ CÀRMINA: ‘U mantinimentu cci l’avi a ddari pi forza!

ZÂ NINFA: Chi? Ah chi s’avi a spàrtiri? Chi cci la vo’ dari vinta tu, figlia? No, no! Tu sì la muglieri!

DONNA MITA: Nonsi! nonsi! Iu nun cci tornu cchiù, mancu si m’ammàzzanu!

ZÂ NINFA: Comu ‘un cci torni cchiù? E chi vo’ fari? Gna iddi chistu vannu circannu, figlia!

GNÀ CÀRMINA: Si sapi! Jiri a spatruniari tutti du’, matri e figlia, nnâ casa d’ ‘u vecchiu, e fari manciari li vùvita a muzzicuna a tutti l’autri parenti!

DONNA MITA: Ah chi m’è ffari pistari? ammazzari? ‘Un haju cchiù chi faricci cu iddu, ora! Appi di n’autra chiddu chi vulìa, e a mmia mi voli morta, mi vonnu morta tutti tri!

GNÀ CÀRMINA: Chi dici? ‘Na parola è, morta, donna Mita! ‘Un cc’è ‘a liggi? Sô zia currì apposta pi chissu ô paisi!

DONNA MITA: Chi liggi! chi liggi mi jti dicennu! Quattr’anni, quattr’anni ca lu sapi Diu chiddu c’haju patutu! Appi lu curaggiu di dirimi a mmia, zâ Ninfa, a mmia, ‘nfacci, ca nun m’avia a risicari di diri mali di sô niputi! Pirchì sô niputi, dici, è ‘na picciotta onesta!

ZÂ NINFA: Onesta? Accussì ti dissi?

GNÀ CÀRMINA: (battennusi ‘u pettu): Maria! Maria! Maria!

CIUZZA, LUZZA, nedda: Onesta oh! onesta, signuri me’!

DONNA MITA: Gna comu! Onesta… Pirchì si misi cu iddu. E iddu cci avi a lassari tuttu, dici! Pirchì cci detti ‘a prova ca nun mancava pi iddu, ma pi mmia! E dici ca ‘a liggi anzi cci duvissi pinsari pi quannu a un omu ci càpita la disgrazzia di ‘ntuppari cu ‘na fimmina comu a mmia! Ah zâ Ninfa, lu cori mi parlava ca nun mi lu vulia pigliari! E ‘un mi l’avissi pigliatu ma’, s’ ‘un era ca…

GNÀ CÀRMINA: Orfana, è veru, povira urfanedda ccà… c’avìa a ffari?

DONNA MITA: A li spaddi di me’ zia, ca ‘un cci potti diri di no… Era tantu cueta e cuntenti iu ccà, nni sta casuzza, nni st’urticeddu… Vossia ‘u sapi, zâ Ninfa… sutta l’occhi sô… – Ma lu Signuri cci avi a pinsari, cci avi a pinsari, cci avi a pinsari a cu’ mi fici stu tradimentu!

GNÀ CÀRMINA: (risuluta): Liolà avi a parlari, zâ Ninfa!

ZÂ NINFA: ‘Nzunza, Signuri, pi l’arma d’un cani! Livativillu di ‘mmucca a me’ figliu, gnà Càrmina!

GNÀ CÀRMINA: Oh, picciotti, dicìtilu cca vàutri! L’occhi mi lassassi scippari! Zâ Ninfa, fu iddu! fu iddu!

CIUZZA, LUZZA, nedda: Iddu! iddu! iddu!

DONNA MITA: Iu sacciu ca Liolà mi vulia bbeni, quannu iu era ccà, zâ Ninfa… Ma chi curpa cci appi iu, s’era suggetta, e m’appi a maritari cu cu’ mi dissi me’ zia?

ZÂ NINFA: E chi vo’ diri, figlia, ca Liolà t’ ‘u vosi fari pi sfreggiu, doppu quattr’anni?

DONNA MITA: E chi sacciu! Chi sacciu!

GNÀ CÀRMINA: Nonsi, chistu nonsi, donna Mita; nun lu criu mancu iu! Ma ora, s’è galantomu, Liolà avi a parlari! Liolà avi a jiri a gridari ‘nfacci a ddu vecchiu scumunicatu zôccu cc’è sutta, lu ‘ngannu di sti du’ cajordi, matri e figlia, pi cunzumari ccà una povira fimmina senza difisa di nuddu! Chistu, chistu avi a ffari, s’è di cuscenza sô figliu, zâ Ninfa! l’avi a jiri a spurcificari ddi du’ ‘nfamazzi e svintari sta trama a ddannu ccà d’una ‘nnuccenti!

È già sira. Si senti la vuci di Liolà ca torna à sô casa cantannu.

VUCI DI LIOLÀ:   Tutti l’amici me’ mi l’hannu dittu,

L’omu che si marita sta suggettu…

GNÀ CÀRMINA: Oh, ecculu ccà, cu veni cantannu! Ora cci parlu iu! cci ‘u dicu iu! E vossia midè, zâ Ninfa, cci l’avi a ddiri, ca chistu è casu di cuscenza, e sta trama s’avi a svintari, s’avi a svintari!

CIUZZA, LUZZA, nedda: (affacciannusi di supra la sipala e chiamannu): Liolà! Liolà! Liolà!

ZÂ NINFA: Ccà, veni ccà, figliu!

GNÀ CÀRMINA: Veni, Liolà!

LIOLÀ: (a li picciotti): Oh – li palummeddi!

GNÀ CÀRMINA: Lassa ‘i palummeddi! Vidi ca cc’è ccà donna Mita!

LIOLÀ: Oh, donna Mita… – e chi è?

GNÀ CÀRMINA: Chi è? ca tu t’ha ffari di cuscenza, Liolà! Pirchì ccà donna Mita sta chiancennu e suffrennu pi ttia.

LIOLÀ: Pi mmia?

GNÀ CÀRMINA: Sì, pi causa tô! Pi cchiddu chi tu facisti cu Tuzza d’ ‘a zâ Cruci Azzara!

LIOLÀ: Iu? E chi? Chi stati dicennu?

GNÀ CÀRMINA: Nun nigari, Liolà! ca vidi ca iddi ora, matri e figlia, vonnu fari cridiri a sô maritu, ô zû Simuni, ca ‘u figliu è sô!

LIOLÀ: ‘U figliu? Quali figliu?

GNÀ CÀRMINA: Lu dumanni? Chiddu di Tuzza!

LIOLÀ: Pirchì? chi Tuzza è…? (fa un certu signupi ddiri: gràvita?)

ZÂ NINFA (a li picciotti): Va’, picciotti, va’ jtivinni, ca ‘un su’ discursi pi vàutri!

LUZZA: Oh Maria Santissima, sempri cu stu: va’ jtivinni!

CIUZZA: Sempri cu sti discursi, ha’ ddiri, ca ‘un su’ pi nnàutri!

LIOLÀ: E chi discursi?

GNÀ CÀRMINA: Chi fa ‘u ‘nnuccenti, Liolà? – Va’, vi nni jti, picciotti? ca ccà ‘un putemu parlari, davanti a vàutri!

CIUZZA, LUZZA, nedda: Vossabenedica, vossabenedica, zâ Ninfa! – Bona sira, donna Mita! – Salutamu, gnà Càrmina!

LIOLÀ: E a mmia nenti? ‘un mi salutati?

CIUZZA: Vattinni, ‘mpusturi!

LUZZA: Malacunnutta!

NEDDA: Chi facci! Scanzàtinni, Signuri!

Si nni vannu pi la trazzera.

GNÀ CÀRMINA (subitu, cu fforza): Lu figliu di Tuzza è tô, Liolà!

LIOLÀ: Va’, finitila, gnà Càrmina! Chi pi ddaveru di vizziu vi l’aviti pigliatu pi sti campagni campagni, ca ogni picciotta ca cci accumincia scuncertu e sputarizzu – cu’ fu? Liolà!

GNÀ CÀRMINA: Ah perciò ‘un è veru, ah?

LIOLÀ: Vi dissi finitila, ca ‘un nni sacciu nenti iu!

GNÀ CÀRMINA: E lu po’ nigari e’ â zâ Cruci tu cci jsti a dumannari ‘a manu di s’ò figlia Tuzza?

LIOLÀ: Ah, pi cchistu? Ancora sintìa comu cci putìa tràsiri iu…

GNÀ CÀRMINA: Nun lu neghi, ‘u vidi? Nun lu po’ nigari!

LIOLÀ: Ma sì… accussì, pi jucari… di passaggiu… Mi truvavu a passari…

GNÀ CÀRMINA (a la zâ Ninfa): ‘U vidi ch’è veru? Ora cci avissi a parlari vossia, ch’è matri! Pirchì cu mmia stu beddu spicchiu s’ ‘a piglia a rìdiri, mentri cc’è ccà una povira arma chi chianci, ‘ncuscenza! ‘U sta’ vidennu, Liolà!

LIOLÀ: E ‘u viu ca chianci… Ma pirchì?

GNÀ CÀRMINA: Ah pirchì dici? (pistannu un pedi) Parlassi vossia!

ZÂ NINFA: Pirchì ‘u zû Simuni…

GNÀ CÀRMINA: (Oh! si smuvì!) – Macari li manu di supra cci misi…

ZÂ NINFA: Ca dici ca ora d’idda ‘un n’avi cchiù chi nni fari, pirchì sô niputi ora ‘u figliu cci lu sta dannu idda…

LIOLÀ: E va beni, chistu l’haju ‘ntisu. Mi nni doli ‘u cori ccâ pi donna Mita; ma chi cc’è ffari iu?

ZÂ NINFA: ‘U viditi, gnà Càrmina? Me’ figliu è Santa Chiara! Si fussi veru, nun lu nigassi!

GNÀ CÀRMINA: E chi mi vulissi fari aggliùttiri ora ca pi nnenti iddu… accussì, pi jucari, jva a dumannari ‘a manu di Tuzza? Iddu, ca ‘un s’ha vulutu mai maritari?

LIOLÀ: Iu? Cu’ v’ ‘u dissi? ‘U m’haju vulutu mai maritari? Anzi, ogni cincu minuti…

GNÀ CÀRMINA: Ah, maritari accussì… no pi veru!

LIOLÀ: Cu’ tuttu lu funnu di lu stomacu! Si nun mi vonnu, chi cc’è ffari? Mi vonnu tutti, e ‘un mi voli nuddu! Pi cincu minuti, sì, comu mi jettu pi maritarimi… Avissi a curriri subitu un parrinu cu l’acqua biniditta! Nun curri nuddu, e si sconchiuj… – Te’ te’ te’, e Tuzzidda perciò… – Bonu s’ ‘u fici ‘u jenniru ‘a zâ Cruci! – Ebbiva don Simuni! Cci vinni fatta… Gaddu è! vecchiu, ma ancora forti, si vidi… – Ah pi cchistu Tuzzidda allura?… e ch’era foddi ca si pigliava a mmia, cu stu capizzu chi cci avía cunzatu ccà a donna Mita? – Povira donna Mita, gna pacenza!

GNÀ CÀRMINA: Va’ va’ va’ va’, quantu mi nni scappu, vasannò scattu! Quannu s’avi a ‘ntuppari cu persuni ca la cuscenza si la jèttanu accussì sutt’ê pedi! Chi pozzu vìdiri sti cosi iu!

si nni curri cu li manu nni l’aria, facennu gesti di dispettu

ZÂ NINFA: Gna tunna foddi è… ‘A cuscenza! Signuri me’, pi forza ‘ntignata c’avi a èssiri comu dici idda!

LIOLÀ: E ‘un cci dassi cuntu vossia! Jssi cchiuttostu a rizzittari susu sti criaturi, ca Tiniddu ccà s’addrummiscì.. .

ZÂ NINFA: Uh, già! Figliuzzu di lu me’ cori… E cu’ cci pinsà cchiù, poviru nicareddu?

si cala e lu chiama

         Tiniddu… Tiniddu…

a Liolà

         Va’, piglialu, jsalu tu… dunamillu ‘mmrazza…

Liolà si cala, cci fa lu signu di la cruci supra, po’ cci frisca pi farlu arrisbigliari; ma vidennu ca nun senti, si metti a cantari battennu li manu la solita arietta di ballu, e Tiniddu allura si susi e accumincia a satari cu l’autri du’ fratuzzi; e accussì satannu, tutti tri, accumpagnati dô patri finu a la porta, si nni trasinu â casa.

DONNA MITA: (susènnusi): Iu mi nni trasu. Vossabenedica, zâ Ninfa.

ZÂ NINFA: Si mmi vo’, figlia, ora c’arrizzettu sti picciliddi, scinnu ccà arrè cu ttìa.

DONNA MITA: Nonsi, grazii. Mi chiuju pi nnotti, vossabenedica.

ZÂ NINFA: Ma cu’ sa, avìssitu bisognu di quarchi cosa, chiama, ‘u senti? Nu’ semu ccà!

DONNA MITA: Grazii, bonanotti. Bonanotti, Liolà.

La zâ Ninfa si nni trasi.

LIOLÀ: Chi scurati ccà stasira?

DONNA MITA: Me’ zâ Gesa è ô paisi…

LIOLÀ: Chi jì a ricurriri?

DONNA MITA: Dissi ca jva nnô n’abbucatu e nnô diligatu pi mmia.

LIOLÀ: E chi ‘un vuliti forsi turnari cchiù cu vostru maritu ora?

DONNA MITA: ‘Un haju cchiù chi cci fari cu me’ maritu ora. – Bonanotti.

LIOLÀ: Chi siti locca, donna Mita!

DONNA MITA: Eh… chi vuliti! ‘Un putemu èssiri tutti sperti a sto munnu… Ven’a ddiri ca cci avi a pinsari Diu pi mmia!

LIOLÀ: Diu, già. – Cci avissi a pinsari. – Cci pinsà una vota. – Ma pi quantu bona siti, vu’, timurata, rispittusa di tutti li santi cumannamenti – no pi dirivi mancanza – ma certu ca ‘un vi putiti paragunari a Maria Santissima.

DONNA MITA: Iu? Chi diciti?

LIOLÀ: Si cci avi a pinsari Diu, scusati, comu? pi virtù d’ ‘u Spiritu Santu?

DONNA MITA: Va’ va’, quantu mi nni trasu… Chi vogliu sèntiri st’eresii?

LIOLÀ: Ch’eresii? Si vi staju dicennu anzi ca Diu certu nun vi po’ ajutari accussì?

DONNA MITA: E chi sentu diri accussì iu forsi?

LIOLÀ: Gna comu, allura? facennu tutti sti curtigliarìi c’ha ffattu ccà ‘a gnà Càrmina? O sti cursi ammàtula ô paisi di vostra zia Gesa? – Chi conchiujiti? Vuci… vastunati… abbucatu… diligatu… spartenza… – o puru, mettiri ‘mmezzu a mmia, è vero? pi jiri a gridari ‘nfacci a ‘u zû Simuni ca ‘u figliu di Tuzza è me’… – Cosi di picciliddi, donna Mita… – cosi veru di quannu iu e vu’, ccà, nni st’urticeddu, vi ricurdati? jucàvamu a maritu e muglieri, ca ogni tantu nni scippàvamu ‘i capiddi e currìamu a ffari ‘i facci provi davanti a vostra zia e a me’ matri… – vi ricurdati?

DONNA MITA: Mi ricordu, sì… Ma ‘un cci appi curpa iu, Liolà… Lu dissi puro a vostra matri ora… Lu sapi Diu, quannu mi maritavu, unni avia i’ lu me’ cori…

LIOLÀ: ‘U sacciu puru i’, donna Mita. – Ma chistu ora ‘un cc’entra. – Vi maritastivu, e ‘un si nni parla cchiù.

DONNA MITA: Vi nni staju parlannu – no pi cosa – ma pirchì mi dumannàstivu si m’arricurdava…

LIOLÀ: Sì, di quannu eramu nichi, ca nni sciarriàvamu e jìvamu a ricurriri… Ora ccà ‘u discursu è n’autru. – Vu’ aviti tortu, e vostro maritu avi raggiuni.

DONNA MITA: Iu, haju tortu?

LIOLÀ: Gna ‘un aviti pirdutu… quant’anni? quattro? cincu? – Chistu è ‘u vostru tortu! Vostru maritu si stanca. C’ ‘un ‘u sapìavu ca si pigliava a vu’ sulu p’aviri un figliu? Gna ‘u figliu avía a èssiri! Aspetta oggi, aspetta dumani; all’urtimata, tantu dissi e tantu fici, poviru galantomu, fina ca truvà a nn’autra ca cci lu sta cumminannu a locu di vu’!

DONNA MITA: E si Diu a mmia ‘un mi nn’ha vulutu mannari?

LIOLÀ: E si vu’ aspittati ca chiòvinu ficu, o chi vi lavi a mannari Diu senz’èssiri Maria Santissima! Va’ jiti a spiari a Tuzza, ora, cu’ cci lu sta mannannu a idda!

DONNA MITA: Lu diavulu, a idda!

LIOLÀ: Don Simuni.

DONNA MITA: No! Lu diavulu! lu diavulu!

LIOLÀ: Don Simuni.

DONNA MITA: Ah chi puru davanti a mmia lu nigati? È ‘na ‘nfamità chista, Liolà!

LIOLÀ: E perciò vi dicu ca siti locca! – Va’! fazzu comu dici ‘a gnà Càrmina! Vaju nni don Simuni, è veru? Anzi, m’attaccu un campanazzu a lu coddu e vaju abbanniànnu a li campagni campagni e po’ strati strati pi tuttu ‘u paisi: – «‘Ntringhi ‘ntranghi! ‘ntringhi ‘ntranghi! Lu figliu d’ ‘u zû Simuni è me’! ‘Ntringhi ‘ntranghi! ‘ntringhi ‘ntranghi! Lu figliu d’ ‘u zû Simuni è me’!» Cu’ cci cridi? Macari cci cridinu tutti. E iddu ‘un cci cridi? – Chi conchiudi? Nun cci cridi pirchì nun cci voli cridiri! E po’ semu giusti! Chi forsi dumani nasci c’ ‘u stampu ‘nfrunti ca cc’è scrittu: Liolà?Così orbi su’, puru pi sô matri ca l’ha fattu! E mancu si l’ammazzanu iddu cridi c’ ‘un è sô! né iu haju nuddu mezzu di faricci cridiri ch’è me’. E vu’ stissa, vu’ stissa, s’ ‘un siti locca, cci aviti a diri ch’è veru…

DONNA MITA: Ca è sô?

LIOLÀ: Ca è sô… ca è sô… ca ‘un ha mancatu pi iddu, ma pi vu’! tant’è veru ca iddu lu sta avennu di Tuzza, e chi comu lu sta avennu di Tuzza, dumani lu po’ aviri di vu’.

DONNA MITA: E comu?

LIOLÀ: Comu? ‘Un v’ ‘u staju dicennu? Comu lu sta avennu di Tuzza!

DONNA MITA: Ah, no! chistu, no! chistu, nenti! Mma’, ‘nzamà Diu!

LIOLÀ: E bonanotti, allura! Stativi cueta! Chi chianciti, si siti vu’? Chi jiti a ricurriri? chi vi nni scappati? cu ccu’ v’ ‘a pigliati, si murati li passi? Chiddi vi ‘nsìgnanu comu aviti a ffari e vu’ nun lu vuliti fari! Cci ‘a lassati fari vu’ la ‘nfamità, no iu! Pi cchistu iu haju nigatu e negu! Pi vu’, pi vu’ negu, pi lu beni vostru, pirchì nun cc’è autru mezzu ccà pi svintari sta trama! Ah vi pari c’abbruscia sulu a vui lu cori? ‘U sapi Diu chiddu ca mi costa nun putiri gridari, nun ciatari di nenti! Quannu ivu ddà a ffari – ‘ncuscenza – l’obbligu mio di galantomu, e mi dissiru di no, ca sutta l’occhi me’ la matrazza ‘nfami fici tràsiri a iddu, a vostru maritu, unn’era Tuzza: lu vitti ‘ntr’ôn quatru lu tradimentu; vitti a vu’, donna Mita; chiddu ca vi nn’avìa a vèniri, e dissi no, ca ‘un avia a èssiri, e mi cusìvu li labbra, aspittannu stu mumentu! Sta ‘nfamità ‘un avi a passari, donna Mita! lu castigu cci l’avia a dari vu’! E Diu stissu ca vi lu cumanna! Nun s’avi a prufittari di mia sta ‘nfami pi cunzumari a vu’!

dicennu st’urtimi paroli cci stenni un vrazzu a la vita

DONNA MITA: (circannu di sfùjiri): No… no… lassàtimi, lassàtimi… Chistu nun lu farò mmai… no, no, nun lu vogliu fari.

tuttu nsèmmula s’arresta, suspisa, scantata, attisannu l’oricchi

         –Ah… ssss… aspittati!… sento caminari… – cu’ veni?

LIOLÀ: Trasemu dintra!

DONNA MITA: No… iddu… iddu è… sì! lu sô passu… scappativinni, pi carità!

C’ ‘un satuni Liolà è â sô porta; donna Mita curri e si va ‘ntana nnâ rubbicedda di sô zia, chiujennu chianu chianu ‘a purticedda di l’ortu. Si vidi don Simuni cumpariri ‘nfunnu, ‘ncapu a la trazzera c’un lampiuneddu a catina ‘nmanu; s’avvicina a l’autra porta d’ ‘a rubbicedda, chidda di fora, e tuppìa.

DON SIMUNI: Gnà Gesa!… gnà Gesa!… Apriti, sugnu iu… -Ah, tu? Apri… Ti dicu, apri! Apri, vasannò ‘a porta ‘nterra jettu!… – Nenti, t’è diri ‘na cosa… Mi nni vaju, sì mi nni vaju, ma prima apri…

S’apri a porta di ddà e don Simuni trasi. – Liolà d’ ‘a sô porta allonga lu coddu ad attintari nni lu scuru di la notti e lu silenziu. Po’ si cogli tuttu, sintennu gràpiri ‘a purticedda chi duna supra l’ortu.

DONNA MITA: (aprennu e chiamannu forti): Zâ Ninfa! Zâ Ninfa!

Po’ si vota contra a sô maritu chi si fa avanti di dintra la rubbicedda e scinni nni l’ortu c’ ‘u lampiuneddu ‘nmanu

         No, vi dissi no! vi dissi no! nun cci vegnu! nun cci vogliu vèniri cchiù! – Zâ Ninfa! Zâ Ninfa!

DON SIMUNI: Ah chi chiami? chiami ajutu?

ZÂ NINFA: (currennu d’ ‘a sô casa e trasennu nni l’ortu): Mitidda, Mitidda, chi chiami a mmia? Ah, vu’, don Simuni!

DON SIMUNI: Bona sira, zâ Ninfa!

ZÂ NINFA: (a Mitidda ca s’arripara darrè li sô spaddi e si cci afferra a la vesta): Chi è? chi è, figlia?

DONNA MITA: Cci ‘u dicissi vossia, zâ Ninfa, ca pi mmia si favi a scurdari: ‘un cci tornu cchiù, ‘un cci tornu cchiù, mancu cu li carrabbineri! Cci ‘u dicissi ca si nni po’ jiri unni sapi iddu, ca iu nun cci vogliu aviri cchiù nenti chi spàrtiri!

DON SIMUNI: Tu sì me’ muglieri, e ti nn’ha’ vèniri â casa cu mmìa!

DONNA MITA: ‘Un sugnu cchiù iu, no, vostra muglieri! Vacircativilla unn’è vostra muglieri, ca lu sapiti bbonu e ‘un vi l’ê ‘nsignari iu!

DON SIMUNI: Tu t’ha’ stari zitta, vasannò…

fa pi jittarisìcci supra cu ‘na manu jsata

ZÂ NINFA: Bonu, bonu, don Simu’! E lassâtila armenu sfugari, santu nnomu di Diu!

DON SIMUNI: Nonsignura, zitta s’avi a stari, zâ Ninfa! S’ ‘un ha saputu èssiri matri, avi a sapiri èssiri muglieri, armenu! E nun s’avi a sbuccazziari cchiù supra lu sangu me’!

ZÂ NINFA: Ma semu giusti, don Simuni! Chi su’ pritisi chisti? Cci ardi lu cori, puvuredda, doppu chiddu chi cci aviti fattu!

DON SIMUNI: Chi cci haju fattu, zâ Ninfa? Cci haju fattu ca mi la pigliavu di ‘mmezzu la strata e l’haju misu nn’ôn postu ca nun si miritava!

ZÂ NINFA: Ge’, santu cristianu, gna accussì cci aviti a ddiri?

DON SIMUNI: Ah, zâ Ninfa, zâ Ninfa, nun è veru ca cci avissi fattu st’offisa iu a la sant’arma di me’ muglieri, s’ ‘un era ca ‘un sapia a cu’ avia a lassari la me’ robba! La me’ robba ca mi l’haju fattu all’acqua e a lu suli, a sudura di sangu, zâ Ninfa!

ZÂ NINFA: Va bbeni! Ma chi curpa cci avi ccà sta povira arma di Diu?

DON SIMUNI: Nun cci avrà curpa; ma mancu avi a parlari, si zôccu idda ‘un mi sappi fari mi lu sta facennu n’autra!

DONNA MITA: E chi vuliti cchiù di mia allura? Jtivinni nni chidda ca vi lu sta sapennu fari, e lassati cueta a mmia, chi di li vostri ricchizzi e di lu vostro onuri ‘un sacciu chi mi nni fari!

DON SIMUNI: Tu sì me’ muglieri, ti dissi!

DONNA MITA: Ddà, nni vostra niputi!

DON SIMUNI: Me’ niputi è me’ niputi, e tantu basta! Fu chiddu chi fu; e nun cc’è cchiù nnenti! – Iu haju bisognu di cu’ mi duna adenzia, zâ Ninfa!

DONNA MITA: Gnurnò, vi dissi! Taliati, di notti e notti sdugnu pi li campagni!

ZÂ NINFA: Lassatila carmari tanticchia, don Simu’! Viditi ca lu corpu chi cci dàstivu fu forti assa’! Tanticchia di pacenza! Ca ora Mitidda si carma, è veru? e si nni va, bedda giudiziusa, a la sô casa…

DONNA MITA: Nonsi… nonsi… è inutili, zâ Ninfa: nun cci vaju!

ZÂ NINFA: Ma ‘u vidi ca iddu stissu ti vinni a pigliari fina ccà? e ti dissi puru ca ora ‘un cc’è cchiù nenti, e c’ ‘un avi cchiù unni jiri… – a nudda parti, è veru?

DON SIMUNI: La virità, sissignura. Ma quannu è ura – badamu! – lu figliu mi l’ê pigliari.

DONNA MITA: Lu senti? E so’ matri, allura, m’avi a vèniri a pistari ‘a facci a la me’ casa! C’ ‘a scusa ch’è matri, certu ca ‘un cci pô chiùjiri ‘a porta ‘nfacci! E iu m’ ê suppurtari chistu, zâ Ninfa? Ah chi cc’è cunzari vero lu lettu a tutti du’ cu li me’ manu a la me’ casa? E avi cori vossia di fariminni jiri?

ZÂ NINFA: Iu, figlia? e chi t’ê tèniri cu mmia a la me’ casa? T’ ‘u pozzu diri pi ttia…

DON SIMUNI: Bah, a li curti: jamuninni, ch’è notti!

DONNA MITA: No! no! Cchiuttostu mi v’ê jettu a lu vadduni!

ZÂ NINFA: Sintiti a mmia, zû Simuni, lassatila stari ccà armenu pi stasira! S’avi a carmari, è signu… Cu li bboni, a picca a picca, si pirsuadi… e viditi ca dumani… dumani torna, putiti èssiri certu…

DON SIMUNI: Ma pirchì avi a scurari ccà stanotti?

ZÂ NINFA: Pirchì… pirchì fra l’autri cosi… cci avi a guardari ‘a casa a sô zia, c’appi acchianari ô paisi.

DON SIMUNI: A lu paisi? E pi cu’? pi mmia?

ZÂ NINFA: E bonu! Nnâ prima furia! – Va’, vajitivìnni, vajitivìnni… ca ora ccà Mitidda si chiuj bbona, è veru? e dumani torna!… Vajitivìnni, bona notti, don Simuni… Va’, tu, va’ accumpagnari a tô maritu e va’ chiùditi ‘a porta di ddà; po’ ti chiuj puru di ccà, e bona notti. Bona notti, don Simuni… Chiudi, chiudi, Mitidda, bona notti…

Don Simuni trasi prima, scurdannusi nni l’ortu ‘u lampiuneddu addumatu. Donna Mita, trasennu appressu a iddu, chiuj ‘a purticedda di l’ortu.

ZÂ NINFA: (attravirsannu l’ortu e la trazzera): Mi pari ca ‘a gnà Gesa raccumannà la pecura a lu lupu! (davanti ‘a porta, s’arresta, vidennucci appustatu Liolà e cci dici chianu) Trasi, figliu, trasi… Nun facemu!…

LIOLÀ: Ssss… aspittassi, ch’ê vìdiri comu avi a jiri a finiri sta caddata… Si nni jissi, si nni jissi a dòrmiri vossia!

ZÂ NINFA: Giudiziu, figliu! giudiziu!

La zâ Ninfa trasi dintra. Liolà accosta ‘a porta, e subitu, comu un saittuni, si jetta nni ll’ortu; tuttu cugliutu, darrè la sipala, acchiana ranti ranti fina ô spicu d’ ‘a rubbicedda e si ‘mposta longu longu ‘ncugnatu a lu muru. Tuttu ‘nsèmmula la purticedda si grapi arrè, e donna Mita, vidennu Liolà ddà a mmuru jetta una vuci, ma subitu si vota contra lu maritu ch’è dintra, p’un fallu passari).

DONNA MITA: No, jitivìnni, vi dissi! vasannò chiamu arrè ‘a zâ Ninfa! Jitivìnni!

DON SIMUNI (di dintra): E sta bbona, sta bbona, ca mi nni vaju!

Donna Mita trasi lassannu accustata ‘a purticedda. E allura, mentri don Simuni nesci d’ ‘a porta di fora, Liolà, strisciannu ranti ranti a lu muru, trasi di ccà, d’ ‘a purticedda di l’ortu, e subitu la chiudi. Lu nesciri di don Simuni e lu tràsiri di Liolà s’hannu a vidiri nnô stissu tempu. Ma don Simuni, appena chiusa ‘a porta di fora, si ferma e dici.

DON SIMUNI: Oh… oh… ‘U lampiuneddu… ‘u lampiuneddu… Mi scurdavu lu lampiuneddu… Chi dici? Ah, nni l’ortu? – Bonu, bonu… cci firriu di ccà…

Scinni pi la trazzera, trasi di la sipala nni ll’ortu, piglia di ‘nterra lu lampiuneddu, lu jsa pi vidiri s’è addumatu bonu e dici.

DON SIMUNI: A lu scuru, pi li campagni, ‘nzamà Diu, unu si po’ rùmpiri li corna…

E s’abbia pi la trazzera.

Sipariu

1915 – Liolà – Commedia campestre in tre atti (In siciliano)

Premessa
Avvertenza, Personaggi, Prim’attu
Secunn’attu
Terz’attu

In Italiano – Liolà

»» Pirandellu ‘n sicilianu

Introduzione al Teatro di Luigi Pirandello

Se vuoi contribuire, invia il tuo materiale, specificando se e come vuoi essere citato a
collabora@pirandelloweb.com

ShakespeareItalia

Skip to content